Lato kojarzy nam się zwykle z wakacjami, urlopowym wyjazdem do nadmorskiego kurortu, biwakowaniem nad jeziorem oraz relaksującym wygrzewaniem się w promieniach słońca. To ostatnie jednak – zamiast nabycia pięknej opalenizny – może przynieść fatalne skutki dla naszego zdrowia. Brak umiaru w przebywaniu na słońcu dla wielu niestety kończy się udarem cieplnym.
Lato kojarzy nam się zwykle z wakacjami, urlopowym wyjazdem do nadmorskiego kurortu, biwakowaniem nad jeziorem oraz relaksującym wygrzewaniem się w promieniach słońca. To ostatnie jednak – zamiast nabycia pięknej opalenizny – może przynieść fatalne skutki dla naszego zdrowia. Brak umiaru w przebywaniu na słońcu dla wielu niestety kończy się udarem cieplnym.
Czym jest udar cieplny, kto i kiedy jest na niego najbardziej narażony, po czym można udar rozpoznać i jak postępować, gdy się pojawi – o tym przeczytasz w artykule.
Czym jest udar cieplny?
Udar cieplny (inaczej: porażenie cieplne) jest konsekwencją przegrzania organizmu. Szczególnym jego rodzajem jest udar słoneczny, czyli przegrzanie głowy i karku wskutek silnego nasłonecznienia. Dotyka najczęściej osoby, które przebywają długo (np. pracują) w silnie nagrzanych miejscach lub w trakcie upału intensywnie uprawiają sport (wysiłek fizyczny „sam w sobie” prowadzi do podwyższenia temperatury ciała). Udar cieplny/słoneczny jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu.
W momencie, gdy temperatura wewnątrz ciała przekracza 40 stopni Celsjusza, zaczynają pojawiać się niekorzystne zmiany w komórkach i tkankach organizmu. Intensywne działanie promieni słonecznych na głowę prowadzi do zaburzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego (OUN), w tym do zakłóceń w działaniu ośrodka termoregulacji. Dodatkowo dochodzi do odwodnienia i nadmiernej utraty elektrolitów, a także do nieprawidłowego ukrwienia opon mózgowych i mózgu.
Udar cieplny występuje najczęściej…
…w gorące dni, podczas dużego nasłonecznienia. Dzieje się tak na przykład przy pracach polowych w warunkach „ostrego słońca” (sianokosy, żniwa). Niejednokrotnie udarem słonecznym kończy się dłuższy marsz, zabawy lub plażowanie w słonecznym skwarze. Wystąpieniu udaru cieplnego sprzyja nieodpowiednie ubranie (zbyt ciepłe i nieprzewiewne) oraz odwodnienie.
Objawy udaru cieplnego
Podczas porażenia cieplnego skóra twarzy staje się zaczerwieniona (w łagodnej postaci udaru) lub blada (w przypadku cięższych udarów cieplnych). Pojawiają się nudności i ogólne osłabienie, ból głowy, czasem gorączka i przyśpieszenie tętna.
W przebiegu udaru cieplnego obserwuje się również poważne zaburzenia ze strony centralnego układu nerwowego. W łagodniejszej postaci chory doświadcza zaburzeń koncentracji uwagi. Pojawiają się trudności w utrzymaniu równowagi, chód staje się chwiejny. Zaburzeniu ulega mowa i wzrok (pojawiają się mroczki przed oczami). W najcięższych przypadkach mogą wystąpić drgawki, majaczenia, utrata przytomności, a nawet śpiączka.
Udar słoneczny może skutkować powstaniem zaburzeń funkcjonowania układu krążenia. W początkowym okresie dochodzi do obniżenia ciśnienia tętniczego. W poważniejszych przypadkach występuje niewydolność serca. Dochodzi również do zmniejszenia przepływu krwi przez mózg, co może skutkować jego niedokrwieniem.
Narażone na udar cieplny…
…są zwłaszcza małe dzieci, u których nie rozwinęły się dostatecznie mechanizmy termoregulacji. Skutkuje to zatrzymaniem pracy gruczołów potowych i zaprzestaniem naturalnego chłodzenia organizmu poprzez pot. Poza tym czaszka dziecka jest cieńsza niż u dorosłych. Oznacza to, że długotrwała zabawa lub pozostawianie dziecka w upalny dzień w niezacienionym miejscu może skończyć się pobytem w szpitalu. Sprawy nie ułatwia to, że maluch poniżej roku nie potrafi powiedzieć, jak się czuje. Dlatego rodzice powinni zwracać uwagę na symptomy, które mogą sygnalizować udar słoneczny. Jednym z pierwszych są zawroty i (wywołujące płacz) bóle głowy. Dziecko jest wycieńczone, apatyczne. Pojawiają się nudności i wymioty. Objawami udaru słonecznego bywają także dreszcze połączone z przyspieszonym oddechem. Brak potliwości – pomimo gorąca – powinien być dla opiekunów sygnałem alarmującym. W takiej sytuacji należy niezwłocznie skorzystać z pomocy medycznej. Bagatelizowanie problemu, oczekiwanie aż „samo przejdzie”, może pociągać za sobą tragiczne skutki. Nie każdy zdaje sobie sprawę, że udar słoneczny również u dziecka jest stanem zagrażającym jego życiu.
Udar cieplny jest bardzo groźny dla seniorów oraz osób z dolegliwościami układu krążenia. Szczególnie wystrzegać się udaru powinni także pacjenci zażywający niektóre leki (np. preparaty antyhistaminowe, neuroleptyki).
Jeśli zauważymy u siebie objawy udaru słonecznego…
…przede wszystkim trzeba natychmiast schronić się do cienia. Gdy zaczyna nam się robić słabo, serce przyśpiesza, pojawiają się zawroty głowy – to sygnały, że należy dążyć do schłodzenia organizmu. W jaki sposób? Na przykład pijąc chłodne (nie zimne!) napoje, stosując okłady, które obniżą temperaturę głowy czy okolic klatki piersiowej. Specjaliści nie zalecają gwałtownego schładzania – może ono bowiem prowadzić do obkurczenia się naczyń krwionośnych, co wręcz utrudnia wydalenie ciepła z ciała.
Jak pomóc osobie dotkniętej udarem cieplnym?
Przede wszystkim osobę taką należy wyprowadzić z miejsca, w którym panuje wysoka temperatura. Najlepiej przeprowadzić (lub przenieść – jeśli sama nie potrafi) tam, gdzie jest cień i przewiew. Dodatkowo warto wykorzystać wentylator i skierować strumień powietrza na osobę z udarem.
Gdy twarz chorego jest zaczerwieniona, należy go ułożyć w pozycji półsiedzącej. Natomiast, gdy twarz jest blada, ułożenie powinno być inne – tak, aby głowa znajdowała się niżej od tułowia.
Dlaczego udar cieplny jest groźny dla zdrowia?
Udar słoneczny oznacza nie tylko złe samopoczucie. Niestety może on prowadzić do bardzo poważnych problemów zdrowotnych – takich jak niewydolność serca czy nerek, zaburzenia pracy wątroby, udar niedokrwienny.
Upał połączony z silnym nasłonecznieniem jest szczególnie groźny dla naszej głowy, a ściślej – mózgu. W wyniku działania promieni słonecznych dochodzi do przegrzania tkanek głowy. Dotyczy to nie tylko skóry (jej poparzenia), ale również ośrodkowego układu nerwowego (OUN), gdzie m.in. znajduje się ośrodek termoregulacji. Gdy ośrodek ten pod wpływem gorąca (powyżej 39,9 st. C) zaczyna szwankować, organizm w pewnym sensie nie rozróżnia, jaka temperatura jest dla niego właściwa. W efekcie „wyłącza się” nasz naturalny „klimatyzator”, czyli… przestajemy się pocić. A to prowadzi do jeszcze większego przegrzania organizmu.
Przegrzanie OUN wywołuje objawy zaburzenia świadomości – splątanie, majaczenie, problemy z utrzymaniem kontaktu, w skrajnym przypadku utrata przytomności. To sytuacje, które zagrażają już życiu i wymagają natychmiastowej pomocy medycznej, zwykle również hospitalizacji. O ile skóra czy tkanka podskórna mogą być rozgrzane bardziej niż 39,9 st. C, to jednak dla bardziej wrażliwego termicznie mózgu przekroczenie tego progu temperatury bywa zabójcze.
Długo utrzymujący się stan przegrzania zaburza krążenie krwi. Może to doprowadzić do niedotlenienia mózgu i jego trwałego uszkodzenia – skutkującego np. niedowładem, afazją, neuropatią lub innymi problemami neurologicznymi, wymagającymi pomocy lekarza – specjalisty neurologa.
* Powyższy materiał ma charakter informacyjno-edukacyjny i nie może zastąpić konsultacji medycznych. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów chorobowych, a także przed zastosowaniem opisanych powyżej metod i produktów, należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem i/lub zasięgnąć opinii odpowiedniego specjalisty. Każdy przypadek jest inny i wymaga indywidualnej oceny, której powinien dokonać lekarz dysponujący specjalistyczną wiedzą, doświadczeniem i wynikami badań konkretnego pacjenta.
