Zakrzepica

Zakrzepica może się przydarzyć w każdym wieku, najczęściej jednak dotyka osoby starsze. Bywa, że bardzo długo nie daje żadnych objawów. W efekcie pacjenci nie zgłaszają się do lekarza, a choroba rozwija się niepostrzeżenie. Często do poziomu, w którym staje się groźna dla życia. O tym, jak bardzo, świadczą statystyki – wedle niektórych szacunków z powodu tego schorzenia co roku umiera w Polsce około 30 tysięcy osób.

Zakrzepica (zakrzepowe zapalenie żył głębokich, żylna choroba zakrzepowo-zatorowa) zwykle zajmuje żyły podudzia (łydki), rzadziej uda czy miednicy, sporadycznie inne fragmenty układu żylnego.

Samo powstanie zakrzepu nie jest niebezpieczne dla życia. Groźne natomiast jest oderwanie się skrzepliny od ściany żyły (zwłaszcza, gdy jest duża). Taki dryfujący w naszym ciele fragment może spowodować zator tętnicy płucnej, a w konsekwencji – nagłą śmierć. Dlatego nie wolno lekceważyć zakrzepicy i należy konsultować z lekarzem wszelkie objawy, które mogą świadczyć o jej wystąpieniu.

Przyczyny

W prawidłowo funkcjonującym organizmie przepływ krwi przez żyły nie jest ograniczany czy blokowany. Dlatego zakrzepicy nie musimy się obawiać, jeśli mamy sprawne serce i układ krwionośny, prawidłowe ciśnienie krwi, jesteśmy aktywni fizycznie (pracujące mięśnie wspomagają wypychanie krwi w kierunku serca) i nic nie blokuje zastawek chroniących przed cofaniem się krwi. Niestety z wiekiem elementy te często zaczynają zawodzić. W efekcie krew – zamiast swobodnie płynąć – zalega w żyłach. Prowadzi to do stanu zapalnego, a następnie uszkodzenia warstwy nabłonka wyścielającego żyłę. W miejscach uszkodzeń płytki krwi przyczepiają się do naczynia i sklejają ze sobą. Tworzy się zakrzep, który utrudnia odpływ krwi obwodowej do serca.

Czasem zakrzep zostaje wchłonięty. Nie oznacza to jednak wcale, że problem znika, ponieważ wchłonięcie zakrzepu często wiąże się z uszkodzeniem zastawek lub ścian żyły. W konsekwencji powstają nowe skrzepliny. Jeśli natomiast organizm nie wchłonie zakrzepu, wówczas zaczyna się on rozrastać. Czasem tak bardzo, że zatyka żyłę.

Najgroźniejsza sytuacja powstaje, gdy zakrzep odrywa się od ściany naczynia i płynie z krwią do tętnicy płucnej. Duży zakrzep powoduje jej zator i ostrą niewydolnością krążenia. Następuje ona nagle, często „bez uprzedzenia” objawami, które mogą zagrożenie sygnalizować. Niestety dla wielu chorych finał bywa tragiczny.

Triada Virchowa. Już pod koniec XIX wieku lekarze znali główne czynniki prowadzące do zakrzepicy. Zawdzięczali to niemieckiemu patologowi i antropologowi Rudolfowi Virchowowi (pochodzącemu z – polskiego dziś – Świdwina w woj. zachodniopomorskim). Wskazał on trzy takie elementy (tzw. triada Virchowa):

1. Zaburzenia w żylnym przepływie krwi – spowodowane na przykład unieruchomieniem nogi czy uciskiem na naczynia żylne. Unieruchomienie ciała, a zwłaszcza nóg, skutkuje zmniejszeniem przepływu krwi żylnej. Dlatego zakrzepica często występuje u osób, które przez długi czas leżą w szpitalu z powodu poważnych chorób, wypadku czy operacji. Z podobnego powodu problem dotyczy też osób w podeszłym wieku – często „skazanych” na trwałe przebywanie w łóżku lub wózku inwalidzkim.

   Do powstania zakrzepicy mogą przyczynić się również tak „banalne” czynniki, jak noszenie zbyt ciasnej odzieży czy nawyk zakładania nogi na nogę.

2. Zmiany w składzie krwi, które zwiększają ryzyko tworzenia się zakrzepów – np. nadpłytkowość.

3. Zmiany w śródbłonku naczyniowym, które powstają w wyniku uszkodzenia naczynia.

Triada Virchowa do dziś zachowała swoją ważność – choć współczesna medycyna przyjmuje, że czynników odpowiedzialnych za powstanie zakrzepicy jest więcej, m.in.:

• Wiek. Na zakrzepicę najbardziej narażone są osoby, które przekroczyły próg statystycznej połowy życia. Z wiekiem ryzyko choroby rośnie, co wiąże się głównie ze schorzeniami, jakie również nasilają się wraz z upływem lat – zwłaszcza chorób układu krążenia.

• Zażywanie niektórych środków hormonalnych.

• Wcześniejsze chorowanie na zakrzepicę żył głębokich (nawet po pomyślnym leczeniu).

• Osoby z wrodzonym lub nabytym zaburzeniem krzepnięcia krwi.

Zakrzepica w ciąży

Kobiety w ciąży powinny szczególnie obserwować swoje ciało i reagować na niepokojące objawy mogące wskazywać na zakrzepicę. W tym okresie wzrasta bowiem ryzyko wystąpienia choroby. Dzieje się tak m.in. w wyniku zmian hormonalnych oraz zwiększenia ucisku na żyły biodrowe (powoduje zakrzepicę w odcinku biodrowo-udowym). Warto pamiętać, że zakrzepowo-zatorowa choroba żył jest jedną z częstych przyczyn poronień (w II i III trymestrze ciąży).

Objawy zakrzepicy

Pierwszym sygnałem alarmowym bywa ból w okolicy miejsca, gdzie dochodzi do zakrzepicy (najczęściej jest to łydka). Dolegliwość z czasem nasila się. Jeżeli problem dotyka nogi, choremu coraz trudniej jest chodzić, stać, a nawet zginać nogę.

Często w „bolesnym miejscu” (np. okolice kostki) tworzy się obrzęk. Skóra staje się tam napięta (połyskliwa), ciepła i zaczerwieniona (lub przybiera inny, „dziwny” kolor). Warto szczególnie zwrócić uwagę na sytuację, gdy zmiana temperatury dotyka tylko jednej kończyny – jeśli noga wydaje się cieplejsza niż reszta ciała, może to oznaczać, że utworzył się zakrzep.

U niektórych pacjentów podwyższa się temperatura całego ciała, czasem nawet do poziomu wysokiej gorączki.

Czasem na nodze powstają owrzodzenia, które trudno się goją i mają tendencję do nawrotów.

Warto wiedzieć, że miejsce wystąpienia bólu czy obrzęku nie zawsze jest tożsame z miejscem, w którym znajduje się skrzeplina.

Często zakrzepica przebiega bezobjawowo. Wbrew pozorom jest to… zła informacja, ponieważ chory zwykle dowiaduje się o chorobie, gdy jest ona już w stadium zaawansowanym i skutkuje powikłaniami.

Rozpoznanie zakrzepicy

Lekarz może podejrzewać zakrzepicę już na podstawie oględzin nogi. Diagnozę jednak powinny potwierdzić badania specjalistyczne.

Chory może być skierowany na USG żył głębokich. Badanie pozwala dokładnie prześledzić, co dzieje się w żyłach. „Odkryte” w ich obrazie zgrubienia na ścianach i zaburzenia w przepływie krwi mogą wskazywać na obecność skrzeplin.

Osoby z objawami zakrzepicy trafiają do różnych specjalistów – lekarza rodzinnego, dermatologa, chirurga, ortopedy, kardiologa. Zwykle – w celu kontynuacji specjalistycznego leczenia – kierują oni następnie do chirurga naczyniowego lub angiologa.

Leczenie

Wybór metody zależy od zaawansowania choroby i miejsca zakrzepu. W większości przypadków stosuje się terapię w warunkach ambulatoryjnych – np. ordynowane są leki przeciwzakrzepowe, które zmniejszają ryzyko zatoru płucnego, hamują powiększanie się istniejących skrzepów i zapobiegają powstawaniu nowych.

Leczenie zakrzepowego zapalenia żył głębokich zwykle jest bardzo długotrwałe. Zwykle jednak kończy się całkowitym wyleczeniem.

Czasem usuwa się skrzepliny operacyjnie.

Profilaktyka

Ryzyko powstawania zakrzepicy znacznie zmniejszy przestrzeganie kilku prostych zasad:

• Staraj się jak najwięcej „rozruszać” nogi. Jeśli już musisz długo siedzieć (bo wymagają tego obowiązki zawodowe), zapewne nic nie stoi na przeszkodzie, by raz na jakiś czas poruszać stopami, przemaszerować kawałek po korytarzu lub wykonać proste ćwiczenie gimnastyczne, które „ożywi” nogi.

• Unikaj krzyżowania nóg (powoduje to długotrwały ucisk żył).

• Rób przerwę na rozprostowanie nóg podczas długotrwałej jazdy samochodem.

• Dbaj o właściwą wagę ciała. Unikaj potraw tłustych i słodyczy.

• Pamiętaj o codziennych spacerach, gimnastyce, jeździe na rowerze czy pływaniu.

• Lekarz prowadzący może również zalecić profilaktyczne zażywanie niektórych leków.