Higiena psychiczna to działania zmierzające do ochrony zdrowia psychicznego – jego utrzymania lub przywrócenia. To także nauka, która zajmuje się badaniem oraz popularyzacją czynników przeciwdziałających powstawaniu zaburzeń psychicznych. Jeśli pragniemy zachować naszą psychikę w dobrym stanie, o higienę psychiczną powinniśmy zadbać podobnie, jak troszczymy się o higienę ciała.
Czym jest zdrowie psychiczne
Pojęcie „zdrowie psychiczne” trudno jest jednoznacznie określić. W gąszczu różnorakich definicji warto wskazać tę, którą przyjęła Światowa Organizacja Zdrowia. WHO proponuje traktować zdrowie psychiczne jako dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka, a także zdolność do rozwoju i samorealizacji. Zgodnie z tym ujęciem, zdrowie psychiczne oznacza znacznie więcej niż brak zaburzeń psychicznych.
Coraz trudniej utrzymać zdrowie psychiczne
Zmiany technologiczne, szybkie tempo życia, pragnienie ciągłego kreowania pozytywnego wizerunku, kultura sukcesu, ostra rywalizacja („wyścig szczurów”, charakterystyczny zwłaszcza dla urzędów czy korporacji), osłabienie więzi rodzinnych (m.in. na skutek większej mobilności ludzi, emigracji „za pracą”) – wszystko to sprzyja rozwojowi zaburzeń psychicznych.
Jak dbać o zdrowie psychiczne
Pozornie wydaje się to proste: należy przestrzegać zasad higieny psychicznej i zaspokajać swoje potrzeby. O ile potrzeb fizjologicznych zwykle jesteśmy (w miarę) świadomi i wiemy, jak je zaspakajać, o tyle zdecydowanie trudniej jest rozpoznać u siebie, a w konsekwencji również zaspakajać, nasze potrzeby psychiczne – np. bezpieczeństwa, przynależności czy samorealizacji.
Troska o zachowanie higieny psychicznej dotyczy przede wszystkim utrzymania dobrych relacji z ludźmi, pozytywnego myślenia, poczucia sensu realizowanej działalności oraz znalezieniu „czasu dla siebie” – w tym odpowiedniego czasu na sen i odpoczynek.
„Samotność to taka straszna trwoga…”
– śpiewał Ryszard Riedel, wokalista zespołu „Dżem”. Niestety samotności często sprzyja postęp technologiczny. Nasz tryb życia i środowisko społeczne zmienia się w szybkim tempie. Nie zawsze zmiana ta bywa korzystna dla naszego zdrowia psychicznego. Komputery, smartfony, media społecznościowe mają w zamierzeniu ułatwiać kontakty z ludźmi. Czy tak się faktycznie dzieje? Choć komunikatory pozwalają na szybkie i sprawne przesyłanie wiadomości, zdjęć itp., z drugiej jednak strony spłycają jakość wzajemnych relacji. Co gorsza, zastępując kontakty bezpośrednie, wytwarzają wokół nas „społeczną próżnię”. Coraz więcej ludzi – nie tylko z młodego pokolenia – częściej spogląda w ekran smartfona niż w oczy swoich bliskich. W efekcie ogarnia ich niszcząca dla równowagi psychicznej samotność. Próba „maskowania” izolacji wielogodzinnym oglądaniem telewizji czy surfowaniem po internecie jedynie pogłębia problem – stwarza bowiem iluzję bycia w kontakcie z innymi i tym samym odbiera motywację do nawiązywania bezpośrednich relacji.
Należy pamiętać, że dobre relacje z ludźmi to nie tylko bliskie i bezpośrednie kontakty, ale również unikanie tzw. toksycznych związków, otaczanie się osobami, które wspierają nas w rozwoju.
Pozytywne myślenie i adekwatna samoocena
Od najmłodszych lat system edukacji i metody wychowawcze uczą nas koncentrowania się głównie na tym, co zrobione jest źle. Nauczyciele wytykają uczniom błędy, rodzice krytykują dzieci za niewłaściwe zachowania itd. Intencje oczywiście są dobre – chodzi wszak o uzyskanie poprawy i pomoc w wyprowadzeniu nas z błędu. Niestety często osłabia to zdolność do mierzenia się z trudnościami, tłamsi kreatywność i czyni niezdolnym do inicjatywy. Osoby tak wychowywane – zamiast na własnym rozwoju – skupiają się na ochronie przed popełnianiem błędów. Efektem bywa paraliż decyzyjny, opór przed podejmowaniem trudnych, obarczonych nawet minimalnym ryzykiem działań. Koncentracja na tym, „co w nas złe” prowadzi także do utraty pewności siebie, a tym samym zniechęca do nawiązywania kontaktów z ludźmi, budowania trwałych związków.
Czy można to zmienić? Z pewnością warto próbować i ćwiczyć nowy, pozytywny styl myślenia. Zmiana może nastąpić poprzez trenowanie – samodzielnie lub z pomocą terapeuty, ew. bliskich osób – nowej „formuły” interpretacji porażek, kształtowanie postawy wyciągania pozytywnych wniosków z popełnionych błędów, szukania możliwości wykorzystania tego doświadczenia w przyszłości.
Poczucie sensu
tego, co robimy i życie zgodnie z własnymi wartościami stanowi naturalną potrzebę każdego człowieka. Jeżeli nie jest ona zaspokajana, wcześniej czy później ulegniemy zniechęceniu, wypaleniu, ogarnie nas poczucie pustki, a być może nawet będziemy się pogrążać w depresji. Jeśli nawet trudno nam znaleźć głębszy sens w wykonywanej pracy, zawsze można poszukać zajęcia wykonywanego równolegle do pracy (działalność społeczna, rodzina, hobby), które pozwoli nadać sens, poczucie wartości wykonywanej działalności. Im bardziej będziemy żyć w zgodzie z nadającymi sens wartościami, tym bardziej stajemy się zdrowsi psychicznie i fizycznie.
Rozwiązuj pojawiające się problemy
kiedy tylko się pojawią i najszybciej, jak to możliwe. Unikanie działania, odkładanie rozwiązania na przyszłość, unikanie spraw trudnych – w sferze emocjonalnej, międzyludzkiej, zawodowej lub jakiejkolwiek innej – powoduje ich kumulację. W konsekwencji rodzi ciągły, nawet narastający stres, wrażenie przytłoczenia piętrzącymi się problemami. Ogrom spraw do załatwienia zaczyna przerażać tak bardzo, że przestajemy robić cokolwiek, by zaspakajać swoje potrzeby. Pojawia się pragnienie ucieczki od problemów. Czasem ucieczka dokonywana jest w stronę używek, które doraźnie przynoszą „zapomnienie”, jednak w konsekwencji rodzą kolejne problemy.
Z aktywnym podejściem do życia ściśle wiąże się planowanie i działanie według ustalonych priorytetów, określonych jasno celów. Takie postępowanie porządkuje nasze życie, zapewnia skuteczność działania i redukuje stres.
Znajdź czas „dla siebie”
– czas na odpoczynek i to, co sprawia przyjemność (na przykład hobby). Posiadanie jakiegoś stymulującego i sprawiającego satysfakcję hobby zwiększy zadowolenie z życia. Co więcej – zwykle ułatwia nawiązywanie kontaktów, nowych przyjaźni, skłania do spotykania się z ludźmi. Hobby ma również inną, niezwykle ważną zaletę – kierunkuje naszą uwagę w stronę przyszłości i tym samym pielęgnuje nastawienie na rozwój.
Znalezienie czasu dla siebie oznacza również korzystanie ze spacerów, czytanie książek, uczenie się i poznawanie nowych rzeczy. Aktywność wymaga także właściwej ilości (godzin) snu, umiejętności relaksacji.
Aktywność, odpoczynek i relaksację można połączyć w jednym – poprzez kontakt z naturą.
Higiena psychiczna – zacznij dbać o siebie
Sekretem sukcesu są najczęściej małe kroki, które stwarzają sukcesy (małe – ale jednak!) i tym samym motywację do dalszego działania. Warto zacząć od zmiany jednego nawyku, celu lub postanowienia i konsekwentnie, dzień po dniu, zmianę tę stosować. Może być to na przykład regularne spotkania z przyjaciółmi, jakieś działanie na rzecz innych (w ramach stowarzyszenia lub wobec najbliższych), dłuższy czas przeznaczony na sen, odreagowanie stresu poprzez ruch, przeznaczenie czasu na swoje hobby.
Parafrazując słynne stwierdzenie Neila Armstronga wypowiedziane po lądowaniu na księżycu („Mały krok dla człowieka, ale wielki skok dla ludzkości”) – wykonajmy pierwszy mały „krok” zgodnie z opisanymi zasadami higieny psychicznej, a okaże się, że to wielki „skok” w stronę naszego zdrowia psychicznego, lepszej jakości naszego życia.
