Mechanizm działania kontrastu w badaniach obrazowych polega na gromadzeniu się środka kontrastującego w tkance poddanej badaniu. Celem jest tu zwiększenie precyzji uzyskanych wyników badań – a tym samym dokładniejsze pokazanie ewentualnych zmian, nieprawidłowości w tkankach czy narządach. W przypadku badań rezonansem magnetycznym (RM) środki kontrastujące to preparaty posiadające właściwości paramagnetyczne.
Czemu służy kontrast w rezonansie magnetycznym
Kontrast używany jest w diagnostyce obrazowej do wykonywania takich badań jak rezonans magnetyczny (RM), tomografia komputerowa (TK) i angiografia tomografii komputerowej (angio-TK) – czyli badań umożliwiających ogląd wnętrza ciała bez naruszania ciągłości tkanek. Jakość uzyskiwanego obrazu może być jeszcze wyższa, jeśli pacjentowi zostanie podana specjalna substancja zwana środkiem kontrastowym lub w skrócie: kontrastem. Główną zaletą, a zarazem funkcją kontrastu jest właśnie poprawa czytelności obrazu otrzymywanego w badaniach. Dzięki zastosowaniu kontrastu uwidoczniają się szczegóły diagnozowanych struktur – tkanek lub narządów.
Jak działają środki kontrastowe
Środki kontrastowe – po wykluczeniu możliwości wystąpienia skutków ubocznych – wprowadzane są do organizmu drogą dożylną lub doustną. Pacjentowi zakładany jest wenflon, przez który dożylnie wprowadza się środek kontrastowy.
Podczas rezonansu magnetycznego organizm pacjenta zostaje umieszczony w silnym polu magnetycznym. Znajdujące się w każdej komórce ciała jony wodoru ustawiają się wtedy w określonym porządku – analogicznie jak opiłki żelaza wokół magnesu. Zmianę można zaobserwować dzięki skierowaniu na badane tkanki fal radiowych i zebraniu informacji zwrotnej przez specjalne czujniki. Środki kontrastowe wykorzystywane w RM kumulują się w tkankach, zmieniając tymczasowo ich właściwości elektromagnetyczne – właśnie ten efekt powoduje poprawę czytelności wyników badania.
Czy zawsze stosowanie kontrastu w RM jest wskazane
Użycie środków kontrastowych w badaniu rezonansem magnetycznym nie zawsze jest konieczne czy wskazane. Zwykle nie ma potrzeby stosowania kontrastu na przykład w przypadku złamań czy innych urazów.
Czy rezonans z kontrastem jest bezpieczny dla zdrowia
Kontrast na ogół jest całkowicie bezpieczny dla zdrowia i nie bierze udziału w przemianach metabolicznych. Co istotne – w relatywnie krótkim czasie zostaje on w całości wydalony z organizmu przez układ moczowy.
W badaniach takich jak rentgen (RTG) czy tomografia komputerowa (TK) również stosuje się środki kontrastujące. Mają one jednak inny skład, ponieważ muszą „współpracować” nie z polem magnetycznym, lecz z promieniowaniem jonizującym. Substancje te obciążają organizm w większym stopniu niż kontrast używany przy rezonansie magnetycznym.
Ze względu na pewne – choć bardzo niewielkie – ryzyko pojawienia się skutków ubocznych pacjent musi podpisać zgodę na diagnostykę z użyciem kontrastu. Oczywiście zawsze ma prawo odmówić przyjęcia kontrastu. Pamiętać jednak trzeba o skutkach takiej decyzji, czyli znaczącym obniżeniu wartości diagnostycznej badania. Tymczasem korzyści, jakie daje badanie z kontrastem wyraźnie przeważają nad potencjalnym ryzykiem, które w dodatku można mocno ograniczyć przy zachowaniu odpowiednich zasad i procedur.
Kiedy podawaniu kontrastu powinna towarzyszyć szczególna ostrożność
1. Ciąża
Z reguły środków kontrastujących nie podaje się kobietom w ciąży, ponieważ mogą one przenikać przez łożysko i mogłyby kumulować się w tkankach rozwijającego się płodu. Nie jest to jednak reguła bezwzględna, ponieważ w uzasadnionych przypadkach lekarz może zdecydować się na zastosowanie kontrastu nawet u ciężarnej.
2. Choroby nerek
Problemy z nerkami czasami stanowią przeciwwskazanie do rezonansu z kontrastem. Decyzja w tej sprawie należy jednak do lekarza prowadzącego badanie. Może on bowiem zdecydować o zastosowaniu odpowiednio mniejszej ilości środka kontrastującego, by tylko w nieznacznym stopniu obciążyć nerki, lecz utrzymać efekt poprawy widoczności obrazowanych struktur.
3. Alergia na środki kontrastowe
„Grupę ryzyka” w odniesieniu do badań RM z kontrastem stanowią również osoby ze skłonnościami do uczuleń, zwłaszcza jeśli w przeszłości stwierdzono u nich nadwrażliwość na kontrast.
Środki ostrożności
Ze względu na możliwość wystąpienia skutków ubocznych, pacjent po badaniu powinien pozostać przez pewien czas (kilkadziesiąt minut) na terenie placówki medycznej – tak aby personel mógł natychmiast zareagować na ewentualne komplikacje.
Wśród środków ostrożności podejmowanych z uwagi na możliwość wystąpienia efektów ubocznych wymienić można również:
Odpowiednie przygotowanie do rezonansu z kontrastem. Pacjent powinien przystąpić do badania na czczo – eliminuje to ryzyko cofnięcia się treści pokarmowej.
„Wypłukanie” kontrastu z organizmu. Po badaniu należy pić duże ilości wody, co najmniej 2 l płynów na dobę – aby przyspieszyć usunięcie kontrastu z organizmu.
Zastosowanie wskazanych procedur i środków ostrożności sprowadza ryzyko stosowania RM z kontrastem niemal do „zera”, natomiast korzyści diagnostyczne płynące z jego użycia bywają nieocenione – zwłaszcza jeśli chodzi o wykrywanie, monitorowanie i terapię poważnych, zagrażających życiu schorzeń.
* Powyższy materiał ma charakter informacyjno-edukacyjny i nie może zastąpić konsultacji medycznych. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów chorobowych, a także przed zastosowaniem opisanych powyżej metod i produktów, należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem i/lub zasięgnąć opinii odpowiedniego specjalisty. Każdy przypadek jest inny i wymaga indywidualnej oceny, której powinien dokonać lekarz dysponujący specjalistyczną wiedzą, doświadczeniem i wynikami badań konkretnego pacjenta.
