Jaskra to choroba, a właściwie grupa chorób, których wspólną cechą jest postępujący zanik nerwu wzrokowego prowadzący do stopniowego ograniczania pola widzenia. Wczesne wykrycie choroby oraz odpowiednia terapia może zahamować jej rozwój. Niepodjęcie leczenia prowadzi często do całkowitej i trwałej utraty wzroku.
Jaskra to choroba, a właściwie grupa chorób, których wspólną cechą jest postępujący zanik nerwu wzrokowego prowadzący do stopniowego ograniczania pola widzenia. Wczesne wykrycie choroby oraz odpowiednia terapia może zahamować jej rozwój. Niepodjęcie leczenia prowadzi często do całkowitej i trwałej utraty wzroku.
Jakie są objawy jaskry
Jaskra zwykle rozwija się na przestrzeni wielu lat. Właśnie to powolne, „rozciągnięte” w czasie tempo rozwoju choroby sprawia, że pacjent bardzo długo nie jest jej świadomy. Głównym objawem bywa bezbolesne i stopniowe ograniczanie pola widzenia. Proces ten postępuje na tyle wolno, że wiele osób w pewnym stopniu adaptuje się do niego. Stopniowe ograniczanie pola widzenia może objawiać się na przykład jako przypadkowe potknięcia o przedmioty, których chory nie zauważa, „obijanie się o meble”, potrącenia naczyń leżących na stole, zawadzanie o futrynę drzwi itp. Często objawy te bywają ignorowane przez chorego, natomiast zauważane są przez rodzinę.
Bardzo ważna jest w tym przypadku konsultacja okulistyczna, ponieważ te pozornie drobne problemy w codziennym funkcjonowaniu mogą zwiastować rozwój groźnej choroby. Brak leczenia w tym przypadku sprawi, że trudności chorego będą się pogłębiać i ostatecznie doprowadzą do całkowitej, nieodwracalnej utraty wzroku.
Przyczyny jaskry
Mechanizm powstawania i rozwoju jaskry jest złożony. Znaczącą rolę odgrywają w nim procesy związane z uszkodzeniem nerwu wzrokowego oraz wzrostem ciśnienia wewnątrz gałki ocznej.
Nerw wzrokowy stanowi łącznik między okiem a mózgiem. Oko jest wyścielone siatkówką, w której warstwę komórek światłoczułych można porównać do matrycy aparatu fotograficznego. Aby zarejestrowany na siatkówce obraz dało się „zobaczyć”, musi on dotrzeć do mózgu. Przekazywanie obrazu odbywa się właśnie za pośrednictwem nerwu wzrokowego, który utworzony jest z włókien nerwowych (wypustek) siatkówki. Występujący w jaskrze zanik poszczególnych włókien nerwowych powoduje ubytki w polu widzenia – analogicznie jak w przypadku wypalonych (martwych) pikseli w matrycy światłoczułej lub monitorze LCD.
Zniszczenie poszczególnych pęczków włókien nerwowych uniemożliwia przekaz impulsów wzrokowych z odpowiadających im obszarów siatkówki do mózgu. Powoduje to luki w polu widzenia – tzw. mroczki jaskrowe.
Chorzy przez wiele lat bywają nieświadomi istnienia i stałego powiększania się mroczków jaskrowych – zwłaszcza, że przy patrzeniu dwojgiem oczu pola widzenia nakładają się na siebie i wzajemnie kompensują swoje ubytki.
W końcowym stadium jaskry pole widzenia zacieśnia się tak, że obraz jest widziany jak przez dziurkę od klucza (pojawia się tzw. widzenie lunetowe lub tunelowe). Postępujące obumieranie włókien nerwowych siatkówki prowadzi do całkowitej utraty widzenia przez chore oko. Niestety jest to równoznaczne z nieodwracalnym zanikiem nerwu wzrokowego, ponieważ zniszczone elementy nerwowe oka nie odtwarzają się.
Głównym czynnikiem powodującym zanik warstwy włókien nerwowych siatkówki, tworzących następnie nerw wzrokowy, jest nieprawidłowe (zbyt wysokie dla oka) ciśnienie wewnątrzgałkowe, które uszkadza nerw wzrokowy. Odpowiednie ciśnienie cieczy wodnistej wypełniającej gałkę jest konieczne do funkcjonowania oka jako układu optycznego. Ciśnienie to zachowuje prawidłową wartość, gdy ciecz wodnista jest produkowana w takiej samej ilości, w jakiej odpływa. Nieprzerwane wytwarzanie cieczy wodnistej i ciągły jej odpływ są konieczne do odżywiania tych elementów oka, które nie mają własnych naczyń krwionośnych.
Na powstanie uszkodzenia nerwu wzrokowego mają także wpływ inne czynniki – np. niedokrwienie siatkówki i nerwu wzrokowego spowodowane zaawansowaną miażdżycą, zbyt niskim ciśnieniem tętniczym krwi lub źle leczonym nadciśnieniem, udarem mózgu lub niedokrwistością (anemią).
Jak często występuje jaskra
Choć ryzyko wystąpienia jaskry znacząco wzrasta w podeszłym wieku, choroba ta nie dotyczy wyłącznie osób w tym okresie życia. Może się ona również rozwinąć u ludzi młodszych, a nawet u dzieci – choć zwykle mamy wtedy do czynienia z jaskrą wrodzoną.
Częstość występowania tej choroby szybko zwiększa się po 60. roku życia, dochodząc nawet to ok.10% osób po 80. roku życia.
Diagnostyka jaskry
Diagnostyka jaskry rozpoczyna się od przeprowadzenia wywiadu z pacjentem oraz oceny czynników ryzyka. Następnie wykonuje się pełne badanie okulistyczne. Rozpoznanie jaskry opiera się na rozszerzonym zakresie badań, do których zalicza się m.in.:
badanie obrazowe oceniające stan nerwu wzrokowego i warstwy włókien nerwowych
badanie pola widzenia – programem komputerowym dostosowanym do badań jaskry
pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego
badanie kąta przesączania, które jest podstawą rozpoznania rodzajów jaskry – co z kolei determinuje właściwy dobór metody leczenia (kształt kąta przesączania i jego stan mają ogromne znaczenie dla prawidłowego krążenia cieczy wodnistej i jej odpływu z gałki ocznej, a to rzutuje na ciśnienie wewnątrzgałkowe)
badanie obrazowe przedniego odcinka oka za pomocą tomografii optycznej.
Kiedy wykonać badania w kierunki jaskry
Osoby powyżej 40 roku życia, u których nie stwierdzono jaskry, powinny wykonywać badania profilaktyczne co 2 lata, natomiast osoby (powyżej 40 roku życia), u których stwierdzono występowanie czynników ryzyka, powinny wykonywać badania profilaktyczne częściej – przynajmniej raz w roku.
U chorych z rozpoznaną jaskrą terminy badań kontrolnych ustala indywidualnie lekarz prowadzący.
Profilaktyka jaskry
Regularna i w miarę częsta kontrola wzroku u okulisty, to podstawowa metoda profilaktycznego zapobiegania jaskrze. Podobnie, jak w przypadku innych chorób, tutaj również wczesne wykrycie choroby pozwala na wdrożenie leczenia, które zahamuje (przynajmniej częściowo) proces uszkadzający nerw wzrokowy.
Leczenie
O wyborze metody leczenia decyduje lekarz na podstawie rozpoznanego rodzaju jaskry oraz indywidualnych cech pacjenta. W określonych przypadkach lekarz podejmuje decyzję o zastosowaniu laseroterapii lub leczeniu operacyjnemu. Bardzo ważne jest, aby pacjent stosował się dokładnie do zaleceń okulisty, ponieważ tylko ścisła współpraca z lekarzem umożliwia zahamowanie postępu choroby, z w konsekwencji zachowanie widzenia.
* Powyższy materiał ma charakter informacyjno-edukacyjny i nie może zastąpić konsultacji medycznych. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów chorobowych, a także przed zastosowaniem opisanych powyżej metod i produktów, należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem i/lub zasięgnąć opinii odpowiedniego specjalisty. Każdy przypadek jest inny i wymaga indywidualnej oceny, której powinien dokonać lekarz dysponujący specjalistyczną wiedzą, doświadczeniem i wynikami badań konkretnego pacjenta.
